Ar ôl darlith Cynog Dafis yn gynharach yn y mis mae'n rhyfedd fod gennyf yr egni i wynebu darlith wleidyddol arall cyn Nadolig, ond dyna wnes i neithiwr wrth fynd i wrando ar ddarlith flynyddol Sefydliad Gwleidyddiaeth Cymru. Y darlithydd eleni oedd yr Athro Robert Hazell o Uned Gyfansoddiadol, University College London. Darlith gan academydd oedd hon yn wahanol i nifer o'r gwleidyddion sydd wedi traddodi'r ddarlith yn y gorfennol. Darlith gan un sy'n gwbl ymrwymiedig i'w bwnc ac eto heb yr angerdd y buasech chi'n ei ddisgwyl gan wleidydd. Yr hyn a gawsom oedd gorolwg a dadansoddiad o sefyllfa gyfansoddiadol y Deyrnas Gyfunol wedi'r newidiadau cyfansoddiadol ers ethol Llafur Newydd yn 1997 ac yn arbennig lle datganoli yn y newidiadau hynny.Felly nid rant a gafwyd ond yn hytrach arweiniad drwy gyfansoddiad y Deyrnas Gyfunol a'r newidiadau a fu dros y blynyddoedd diwethaf. Teitl ei ddarltih oedd Rebalancing the constitution a'r thema oedd fod y gwaith o ddiwygio'r cyfansoddiad heb ei orffen eto. Yn hynny o beth fe ganolbwyntiodd ar Gymru a'r gwir nad yw'r setliad yn un sydd yn gweithio yma. Nododd y newidiadau arfaethedig ym mhapur gwyn y Llywodraeth Trefn lywodraethu well i Gymru. Yr oedd yn arbennig o feirniadol o benderfyniad y Llywodraeth i geisio newid y sustem etholiadol yng Nghymru gan gael gwared o'r hawl i sefyll mewn etholaeth ac ar restr ranbarthol - "vindictive" oedd disgrifiad Robert Hazell o'r holl beth. Doedd ganddo ddim rhyw lawer i'w ddweud wrth y syniad y dylai'r Cynulliad Cenedlaethol fynd o'i sefyllfa 'ddeddfu' bresennol mewn tri cham, ac yn arbennig Gorchmynion Cyfrin Gyngor. 'Pam na ddylid mynd yn syth at bwerau deddfu cynradd?' holodd gan gyfaddef taw problemau Plaid Lafur Cymru oedd yn gyfrifiol am fethu gwneud hynny. Wedyn bu'n edrych ar sefyllfa'r Alban a'r cylluniau i roi mwy o bwerau i Senedd yr Alban, ac yna edrychodd ar effaith hyn i gyd ar Loegr.
Yn dilyn hynny edrychodd ar ddigywdiadau i Dŷr Arglwydddi, i'r Senedd yn gyffredinol, a'r dull pleidleisio. Credai fod angen mynd â'r diwygiadau yma i gyd yn eu blaenau. Yn ddiddorol iawn wrth drafod diwygio'r dull pleidleisio fe ddangosodd sut mae'r sustem bleidleisio cyntaf i'r felin sy'n cael ei ddefnyddio ar gyfer etholiadau i Senedd San Steffan yn medru bod yn sustem sy'n arwain i ansefydlogrwydd pan fo mwy na dwy blaid yn ymraefael am bŵer. Edrychodd hefyd ar effaith Deddf Iawnderau Dynol 1998 gan weld y ddeddf a'i gweithredu fel dulliau o atgyfnerthu y newidiadau cyfansoddiadol sydd wedi digwydd yn barod. Ei ddadl ef oedd bod yn rahid creu'r sefydliadau a'r awyrgylch angenrheidiol er mwyn cynnal a datblygu'r diwygiadau gan gynnwys datblygu'r ail siambr fel man i gynrychioliwyr y cyrff datgynoledig, datblygu'r Goruchaf Lys yn fath o Lys Cyfansoddiadol, defnyddio diwygiad etholiadol fel rhan o'r ateb i'r 'cwestiwn Seisnig' a ffordd o gryfhau atebolrwydd y Senedd. Rhestr siopa reit faith, ond wedi'i ddadlau yn resymegol a chall. Pwy allai wrthod? Wel, Tony Blair, nad oes ganddo ddiddordeb mewn gwirionedd mewn diwygio cyfansoddiadol oherwydd fod y grwpiau ffocws yn dangos nad oes gan bobol gyffredin ddiddordeb mewn pethau felly!Efallai nad ydw i'n ddyn cyffredin ond fe wnes i fwynhau'r ddarlith a dysgu oddi wrthi. Efallai fy mod wedi treulio gormod o amser yn edrych ar beth sydd wedi bod yn digwydd yng Nghaerdydd heb sylweddoli beth arall oedd yn digwydd yn y Deyrnas Gyfunol yr un pryd. Dyma symbyliad i ddangos mwy o ddiddordeb yn y pethau hynny.
Roedd y noson yn fwy na darlith oherwydd fe gefais wahoddiad i dderbyniad ymlaen llaw gan Sefydliad Gwleidyddiaeth Cymru. Bwyd neis a deniadol! Cwmni reit ddifyr hefyd. Dwi ddim yn gwybod sut ydych chi mewn sefyllfa o'r fath, ond dwi'n reit hoff o gael pobol dwi'n eu hadnabod o gwmpas, er mwyn gwneud ambell i ymgais i siarad â phobol eraill, ond gan wybod fod 'na le saff i ddod 'nôl iddo!
Rhagor o luniau o'r ddarlith.
Tagiau Technorati: Datganoli | Cyfansoddiad | Sefydliad Gwleidyddiaeth Cymru | Darlith | Gwleidyddiaeth.
