Un o'r rhesymau dros fentro i Sir Benfro oedd ymweld â chapeli Blaenllyn a Noddfa Newton am yr eilwaith. Roedd RO, finnau a chriw o gyfeillion wedi ymweld â'r capeli 'nôl yn hydref 2004 pan roeddem wedi dod i Sir Benfro i ddathlu canmlwyddiant geni y bardd Waldo Williams. Fe wnaethon ni ymweld â Blaenllyn a Noddfa Newton yn benodol oherwydd cysylltiad â Chapel Calfaria, Mynyddmechell. Bu un o feibion Calfaria, a chyfaill i deulu RO, yn weinidog ym Mlaenllyn a Noddfa Newton - fe'i calddwyd ym Mlaenllyn ac ef oedd yn gyfrifol am ail-godi Noddfa Newton. Mae'n anodd credu erbyn heddiw bod digon o fywyd wedi bod yn capeli hyn yn y cyfnod wedi'r rhyfel byd 1914-1918 i gynnal gweinidiog ac i fedru talu am godi capel newydd sbon.
Fe aethon ni 'nôl i'r capeli er mwyn tynnu eu lluniau ar gyfer cyfeillion a theulu RO yn bennaf, a chan taw ef sy'n gyrru roedd hi'n bleser bod yn gydymaith iddo. Saif Capel Noddfa Newton ar y ffordd o ogledd y sir i Hwlffordd a hynny nid nepell o'r hen ffin ieithyddol a oedd yn arfer rhannu'r sir yn ddwy, y landsker. Erbyn hyn mae mewnfudo a symudoledd wedi erydu'r ffin, ond mae'n dal i fod yno mewn enwau llefydd a pherci a thai. Am y ffin ei hunan roedd nifer o lefydd ag enwau mewn ffurfiau 'Cymraeg' a 'Saesneg'. Dwi'n dweud 'Cymraeg' a 'Saesneg' am fod enwau llefydd yn broblematig. Wrth deithio ar y rheilffordd rhwng Aberystwyth ac Amwythig mae'r syniad o beth yw enw Cymraeg a Saesneg yn cael ei herio. Yng ngorsaf y Drenewydd bydd yr arwydd yn lliwio Newtown yn las a'r Drenewydd yn wyrdd i ddangos fod un ffurf yn Gymraeg a'r llall yn Saesneg. Ond ym Machynlleth caiff yr enw ei liwio yn las i ddangos ei fod yn Saesneg? Mae'r un peth yn wir am Aberystwyth!Ond wrth dro yn ôl i ffin ieithyddol Sir Benfro dwi'n cofio hen bennill roedd mam yn arfer ei adrodd yn aml iawn:
Mae dwy ochr yn Shir Bemro,Am lawer o'r amser heddiw yn Sir Benfro dwi am ddilyn y ffin ieithyddol ac edrych ar y wlad oedd o'i chwmpas.
Un i'r Sais ar llall i'r Cimro.
Melltith Babel wedi rhannu
Ir hen shir o'r pentigily.
Rhagor o luniau Capel Blaenllyn, Llanedrin.
Ble mae Capel Blaenllyn, Llanedrin.
Rhagor o luniau Capel Noddfa Newton, Cas-lai.
Ble mae Capel Noddfa Newton, Cas-lai.
Tagiau Technorati: Cymraeg | Crefydd.
