O'r diwedd mae'r diwrnod mawr wedi dod, y diwrnod y bydd y pedwar ohonom ni yn mynd i chwilio am y ffin ieithyddol ac yn mentro i ynysoedd bach o Ffrangeg yng nghanol tiriogaeth Fflandrys. Felly er mwyn gwneud rhywbeth felly rhaid wrth frecwast dechau, a a dyna rydym ni yn ei gael bob bore gan Guido yn y gwesty. Heddiw mae 'na wyau, cig oer, salami, bara, mêl, jam, cwgenni, croissants, cacen sinsir, cacen fêl, iogwrt, ffrwythau, taenyn cnau, sudd oren a choffi. Digon i'n cadw ni i fynd tan amser cinio, digon i roi nerth inni gerdded unrhyw ffin ieithyddol.
Fel mae'n digwydd nid yw Rollegem nepell o'r ffin ieithyddol. Hynny yw mae rhyw ychydig gilomedrau o'r ffin rhwng rhanbarth Fflandrys/sir Gorllewin Fflandrys (Iseldireg) a rhanbarth Walonia/sir Hainaut (Ffrangeg). Mae ffin y rhanbarthau yn cyfarfod ym mhentref bach Tombroek/Tombrouck ac yn rhedeg trwy ei ganol. Ond cyn mentro am y ffin dyma gyfle i edrych ar yr hyn yr oedd Guido yn darparu ar gyfer y plant a fyddai'n dod i ddathlu'r Pentecost yn y gwesty'r prynhawn hwnnw.RHYBUDD! Bydd manylion ynglŷn â sefyllfa ieithyddol Gwlad Belg yn dilyn. Fe allai beri gofid i rai o natur sensetif.
Ieithoedd Gwlad Belg
Fel dwi wedi'i ddweud sawl tro o'r blaen mae Gwlad Belg wedi'i rhannu yn gymunedau ac yn rhanbarthau. O ran cymunedau mae'n rhannu'n bedwar - y gymuned Iseldireg yn y gogledd (Fflandrys), y gymuned Ffrangeg yn y de (Walonia), y gymuned Almaeneg yn y dwyrain am y ffin â'r Almaen (hefyd yn Walonia) a chymuned ddwyieithog Ffrangeg/Iseldireg ym Mrwsel. Heblaw am Frwsel a'r gymuned Almaeneg nid oes dwyieithrwydd yn bodoli yng Ngwlad Belg - mae Fflandrys yn uniaith Iseldireg a Walonia yn uniaith Ffrangeg. Os symudwch o'r gogledd i'r de, neu o'r de i'r gogledd, nid oes gennych hawl i wasanaeth mewn iaith o'ch dewis chi - mae'ch lleoliad yn dewis eich iaith drosoch chi.I bob pwrpas mae'r ffiniau ieithyddol yn dilyn y ffiniau gweinyddol. Ond wrth gwrs, dyw pethau ddim mor hawdd â hynny - yn y gorllewin mae 'na ynys fach o Ffrangeg yng nghanol Fflandrys Iseldireg (Komen-Waasten, neu, Comines-Warneton), yn y dwyrain mae 'na ynys o Iseldireg yn Walonia Ffrangeg (Voeren, neu, Fourons). Yr ateb oedd symud y ffiniau er mwyn cynnwys y cymunedau o fewn y sir a'r rhanbarth oedd yn cyfateb i'r gymuned ieithyddol. Bu ychydig o chwarae gyda'r ffiniau ar hyd y wlad - y sefyllfa ieithyddol a osododd y ffin rhwng rhanbarthau Gwlad Belg.
Sefydlu hawliau a chymunedau ieithyddol
Bu ardal Gwlad Belg yn ardal ffiniau ers amser y Rhufeiniaid ac mae'r ffin ieithyddol rhwng ieithoedd Ellmynig a Romawns wedi aros yn weddol gyson. Pan sefydlwyd y wladwriaeth yn 1830 roedd bri ar Ffrangeg ac am bron i hanner can mlynedd Ffrangeg oedd iaith y wladwriaeth i bob pwrpas, a'r Iseldireg yn cael ei goddef. Cafodd yr Iseldireg ei chydnabod yn swyddogol am y tro cyntaf yn 1873, ei defnyddio mewn gweinyddiaeh leol yn 1878 ac mewn addysg uwchradd yn 1883. Cafodd ei gosod yn gyfartal â'r Ffrangeg yng Ngwlad Belg o dan y ddeddf yn 1898. Bu adfywiad yn Fflandrys ddiwedd y bedwareg ganrif ar bymtheg, adfywiad a dyfodd yn sgil Rhyfel Byd 1914-1918. Yn dilyn cyfrifiad ieithyddol 1932 fe ddechreuwyd rhannu'r wlad yn ardaloedd ieithyddol gan gyfyngu dwyieithrwydd i Brwsel. Cafwyd cyfrifiad arall yn 1947 a newidiodd ychydig eto ar y ffiniau.
Yn 1963 gyda deddfau ieithyddol newydd penderfynwyd ei bod yn rhaid i bob cymuned berthyn i un cymuned ieithyddol neu'r llall. Symudwyd ffiniau gweinyddol i gydfynd â'r ffin iethyddol mewn rhai mannau. Ond yn y diwedd cafodd Fflandrys ei hun gyda chwe chymuned o gwmpas Brwsel a chwe chymuned ar hyd y ffin ieithyddol lle'r oedd Iseldireg yn brif iaith, ond lle'r roedd rhai hawliau i'r siaradwyr Ffrangeg. Gadawyd pedair cymuned gyda phrif iaith yn Ffrangeg yn Walonia ond gyda rhai hawliau i siaradwyr Iseldireg, un o'r cymunedau hynny yw Komen-Waasten/Comines-Warneton lle byddwn yn ymweld heddiw. Gyda llaw, i'r rhai sydd â diddordeb, mae gan siaradwyr Ffrangeg rai hawliau yn holl diriogaeth y gymuned Almaeneg yn y dwyrain a siaradwyr Almaeneg â hawliau mewn dwy gymuned Ffrangeg eu hiaith.
Rhestr o'r cymunedau sydd â rhai hawliau i siaradwyr ieithoedd eraill
Chwe chymuned Iseldireg o gwmpas Brwsel gyda hawliau Ffrangeg
Drogenbos
Kraainem
Linkebeek
Sint-Genesius-Rode
Wemmel
Wezembeek-Oppem
Chwe chymuned Iseldireg ar y ffin gyda Walonia gyda hawliau Ffrangeg
Bever
Herstappe
Mesen
Ronse
Spiere-Helkijn
Voeren
Pedair cymuned Ffrangeg ar y ffin gyda Fflandrys gyda hawliau Iseldireg
Comines-Warneton
Enghien
Flobecq
Mouscron
